قابلیت رویت هلال ماه شوال ۱۴۳۲ با توجه به داده های رصدی رصدخانه دانشگاه کاشان با روش رصد هلال ماه نو در روز

این مقاله صرفا بر اساس داده های رصدی و محاسبات علمی تدوین گردیده است و هرگونه بهره برداری غیر علمی از آن ممنوع می باشد.

آشنایی با روش رصد در روز
معمولا فعالیتهای رصدی در شب انجام می شود. اما مطالعه بر روی خورشید ، و پدیده های مرتبط با آن همچون خورشید گرفتگی و گذر سیارات و گاه اختفای سیارات با ماه (در روز) با داده های رصدی در روز انجام می پذیرد. البته گاهی نیز پدیده های خاصی نظیر پدیدار شدن دنباله دارهای درخشان یا حتی ابرنواخترها در روز قابل رصد می باشند. واقعیت امر این است که به دلیل وجود جو در اطراف کره زمین و پراکنده شدن نور خورشید در جو ما نمی توانیم اجرام کم نورتر آسمان را در روز مشاهده نماییم. درصورتی که اگر جو وجود نمی داشت حتی ستارگان نیز در هنگام روز به سادگی قابل مشاهده می بودند. بنابراین اگر از جو خارج شویم می توانیم در حین مشاهده کره درخشان خورشید، ستارگان پس زمینه آسمان را مشاهده نماییم. بنابراین تا هنگامی که در داخل جو هستیم در هنگام روز فقط خورشید و اجرام نسبتا پر نور قابل رصد می باشند. این اجرام اغلب شامل تعدادی از ستارگان ، سیارات پرنور ، دنباله دارها و ماه می شوند. مشاهده ماه در روز و در پس زمینه آسمان آبی گاهی لذت بخش است . هرچند آلودگی هوا ، غبار ، ابر و حتی ساختمانهای بلند در شهرها مانع توجه مردم عادی به آسمان و وجود ماه در آسمان می شوند. بنابراین رصد هلال ماه در روز های ابتدایی و انتهایی ماه قمری نیز میسر می باشد. فقط ترجیحا برای تقویت قدرت بینایی و گاه افزایش توان تفکیک چشم باید از ابزار مناسب استفاده شود.
چند سالی است تعدادی از رصدگران هلال ماه برای رصد هلال ماه اقدام به رصد در روز می نمایند. شاید یکی از پر سابقه ترین رصدگاههای هلال ماه نو به این روش در ایران رصدخانه دانشگاه کاشان باشد. این رصدخانه از تقریبا از چندماه پس از راه اندازی با تعدادی علاقمندان این روش را با آزمون و خطا آغاز کرده و امروزه کمتر از پنج سال است که در این زمینه فعالیت می کند.

رصد هلال ماه در روز به دو روش انجام می پذیرد:

1- روش تنظیم دستی دستگاه : در این روش از تلسکوپهای با تنظیم دستی و یا نیمه اتوماتیک و حتی دوربین دوچشمی استفاده می شود. با توجه به موقعیت هلال ماه نسبت به خورشید و گاه سیاره ناهید ، موقعیت هلال ماه را تشخیص می دهند. سپس ابزار خود را با روش تنظیم دستی به سوی هلال ماه نشانه روی می کنند. البته زمانی که ماه و خورشید نسبت به ناظر هم ارتفاع شده یا در یک سمت قرار بگیرند، اندکی کار ساده تر می شود. مهم ترین اشکال این است که رصدکننده حتما باید هلال را ببیند تا مطمئن شود که درست هدفگیری کرده است. در این شرایط اگر تلسکوپ موتوردار بوده و دقیقا قطبی شده باشد و مشکل خاصی پیش نیاید، رصد کننده می تواند رصد خود را چند بار تایید کرده و  دیگران هم می توانند مؤید رصد ایشان باشند. اما اگر از تلسکوپ بدون موتور و یا دوربین دوچشمی استفاده شود، شانس کمتری برای تایید رصد خواهد داشت. البته این موضوع برای تلسوپهای موتوردار که وقفه ای در حرکتشان ایجاد شود . یا دقیقا ردیابی را انجام ندهد هم صادق خواهد بود. بنابراین روش چندان اطمینان بخشی به نظر نمی رسد.

2- روش تنظیم اتوماتیک دستگاه : در این روش از تلسکوپهای تمام اتوماتیک استفاده می شود. روش کار به این صورت است که از شب قبل تنظیمات دستگاه انجام شده، و تا زمان رصد منتظر می مانند. سپس به تلسکوپ فرمان می دهند تا به سمت ماه نشانه روی کند. سپس سعی می کنند تا هلال را در میدان دید تلسکوپ یا کمی اطراف آن مشاهده نمایند. مهم ترین مزیت این روش این است که اگر رصدکننده در هنگام جستجو از محدوده هلال ماه خارج شود، با یک فرمان نشانه روی مجدد به سوی ماه میسر خواهد بود. مزیت دیگر این است که در صورت یافتن هلال می توان موقعیت تلسکوپ را روی ماه فیکس نمود. اما موقعیت ماه نسبت به ستارگان دچار تغییرات زیادی می شود. حتی دقیق ترین تلسکوپها نیز با اندکی اختلاف به سوی ماه نشانه روی می کنند. بنابراین یافتن هلال ماه باید در یک بازه یک تا چند درجه ای صورت پذیرد. با این وجود می توان به تلسکوپ فرمان داد تا به سمت نقطه خاصی از ماه نشانه روی نماید.
البته تنظیمات اولیه تلسکوپهای تمام اتوماتیک گاهی با روش تنظیم در روز هم انجام می شود.  ولی دقت تنظیمات در شب بیشتر است. چرا که قابلیت امتحان با چندین جرم مختلف وجود دارد. با مقایسه اجمالی می توان به این نتیجه رسید که روش دوم  یعنی استفاده از تلسکوپهای تمام اتوماتیک قابلیت بیشتری داشته ولی نیاز به تجهیزات بیشتری دارد.

مقایسه رصد هلال ماه به روش سنتی با روش رصد در روز
اما رصد هلال در روز تفاوتهایی با رصد سنتی هلال دارد. در روش سنتی رصدگر باید در موقعیت مناسبی که افق غربی کاملا باز داشته و غبار ناچیزی دارد مستقر شده و منتظر بماند تا پس از غروب خورشید، هلال را مشاهده نماید. در این هنگام نور باز تاب شده از هلال ماه باید از بیشترین ضخامت جو عبور نماید. وجود غبار در هنگام غروب خورشید نیز اجتناب ناپذیر است. نکته دیگر اینکه رصدکننده زمانی کمتر از یک ساعت و گاه فقط چند دقیقه در اختیار دارد تا اقدام به رصد هلال نماید. وجود تلاطم جوی بسار زیاد در هنگام غروب خورشید، تغییرات شرایط آب و هوایی ناشی از تغییر ناگهانی دما همچون حرکت ابرها از دیگر مشکلات رصد هلال به روش سنتی است. علاوه بر این رصد هلال به روش سنتی وابستگی زیادی به پارامترهای مختلف ماه همچون میل دایره البروجی ، زمان مکث ماه پس از غروب خورشید ، سمت هلال ، ارتفاع هلال و... دارد. استفاده از تلسکوپهای بزرگتر به دلیل میزان تفرق نور قرمز در جو برای رصد سنتی مشکل زیادی ایجاد می نماید. بنابراین روش سنتی با ابزارهایی با تنظیمات دستی و با ابزارهای محدود تری قابل انجام است. ولی مهم ترین مزیت آن این می تواند باشد که بخش زیادی از نور خورشید پس از غروب خورشید کاهش یافته است. واین امر رصد را آسانتر می کند.
در روش رصد در روز مهم ترین پارامتر ماه ، جدایی زاویه ای آن نسبت به خورشید می باشد. پارامترهای دیگر همچون فاز ماه ، ضخامت هلال و قدر ظاهری وابستگی خطی یا بعضا غیر خطی با جدایی زاویه ای دارند. اگرچه فاصله ماه تا زمین نیز در این بین بی تاثیر نیست. پارامترهایی همچون میل دایره البروجی ماه ، سمت ماه تاثیر چندانی بر رصد هلال در روز ندارند. اما از آنجا که هرچه زاویه ارتفاع ماه نسبت به ناظر بیشتر باشد ضخامت جو که نور ماه از آن عبور می کند کمتر است . رصد هلال در حوالی ظهر و بعد از ظهر با روش رصد در روز آسان تر خواهد بود. بنابر این مدت رصد میتواند به چند ساعت هم بیانجامد. برای نمونه رصد هلال ماه رمضان 1432 بیش از چهار ساعت در رصدخانه دانشگاه کاشان انجام گرفت.
بررسی تعدای از نتایج رصد هلال ماه در رصدخانه دانشگاه کاشان
رصدخانه دانشگاه کاشان از سال 1385 تلاشهایی را برای رصد هلال در روز آغاز نمود . در ابتدا با همکاری افرادی از ستاد استهلال اصفهان همچون عباس احمدیان، محمد سلطان الکتابی و آقای قاسمی این روش را آغاز نمود. اما از سال 1386 این روش را با تشکیل یک گروه به سرپرستی آقای ایرج صفایی کارشناس رصدخانه دانشگاه کاشان پیگیری کرده و نتایج جالبی هم به دست آورده است. در بیشتر موارد رصد اولیه با تلسکوپ اصلی رصدخانه یعنی تلسکوپ 16 اینچ مستقر در گنبد رصدخانه انجام شده و با تلسوپهای کوچکتر نیز تایید انجام شده است.
در جدول زیر نتایج تعدادی از رصدهای هلال با روش رصد در روز در رصدخانه دانشگاه کاشان همراه با مشخصات هلال ذکر گردیده است. برای مشاهده بهتراست ابتدا جدول را ذخیره کرده سپس مطالعه نمایید.

تعداری از نتایج رصد در روز این رصدخانه همچون رصد هلال ماه رمضان 1432 ، رصدهلال ماه شوال 1431 ، رصد هلال ماه رمضان 1431 ، رصد هلال ماه رجب 1431 قبلا از طریق همین سایت منتشر گردیده است اما موارد زیادی صرفا پس از رصد گزارش به ستاد استهلال اعلام گردیده و بطور رسمی منتشر نشده است. در بین نتایج رصد با تلسکوپ 16 اینچ یک مورد رصد در روز با دوربین دو چشمی هم ذکر شده است. تا برای مقایسه پارامترهای هلال آسانتر باشد.
در جدول دوم مشخصات هلال ماه شوال در هنگام غروب ماه ، در روز دوشنبه هفتم شهریور 1390 همچنین مشخصات هلال در ساعت 11 صبح سه شنبه هشتم شهریور 1390 ذکر گردیده است. مشاهده می شود که مشخصات هلال عصر روز دوشنبه بحرانی بوده و حتی مکث منفی دارد. بنابراین با روش رصد سنتی به هیچ وجه قابل مشاهده نیست. اما در همین زمان با روش رصد در روز (در صورت مساعد بودن وضع هوا) اگرچه رصد هلال آسان به نظر نمی رسد ولی غیر ممکن هم نیست. اما در صبح روز سه شنبه تقریبا دو ساعت قبل از اذان ظهر (باز هم در صورت مساعد بودن وضع هوا) رصد هلال در روز به سادگی قابل انجام خواهد بود. بنابراین شاید روش رصد هلال در روز چندان ذر بین عموم پشناخته شدن باشد ولی می توان آینده روشنی برای آن متصور شد. چرا که با قابلیت انعطاف زیادتر در زمان بیشتر برای رصد می توان نتایج قابل اعتمادتری به دست آورد.