بامداد یک شنبه ۲۵ تیر ۱۳۹۱ سیاره هرمزد در پشت ماه پنهان می شود.

 قرار گرفتن تقریبی مدار سیاره ها و قمرهایشان در یک صفحه به گرد خورشید موجب وقوع رویدادهای زیبای نجومی همچون گرفتگی های خورشید و ماه، گذر سیاره هایی همچون تیر و ناهید از برابر خورشید و پنهان شدن سیاره ها در پشت ماه می شود. هرچند اختلاف زاویه ای چند درجه ای در صفحه مدار سیاره ها، و قمرهایشان نسبت به صفحه مدار زمین به دور خورشید که به آن دایره البروج می گویند، موجب می شود تا این رویدادها نادر باشند. ولی همین موضوع بر جذابیت این رویدادها می افزاید. با گذشت بیش از یک ماه پدیده گذر ناهید از برابر خورشید این بار پنهان شدن سیاره هرمزد (مشتری) در پشت ماه را نظاره گر خواهیم بود.

بامداد روز یک شنبه 25 تیر ماه 1391 برابر با 15 ژولای 2012 ماه از برابر سیاره هرمزد عبور می کند. و در واقع این سیاره بزرگ برای بیش از یک ساعت در پشت ماه پنهان می شود. که به آن اختفای مشتری با ماه می گویند. از آنجا که لحظه آغاز اختفا در بیشتر نقاط ایران قبل از طلوع آفتاب رخ می دهد، بنابراین مشاهده لحظات اولیه این پدیده نجومی حتی بدون تلسکوپ هم قابل مشاهده است. هرچند مشاهده آن بوسیله تلسکوپ بسیار باشکوه است. اما در لحظات پایانی اختفا آسمان کاملا روشن بوده و چندان جذاب نیست. مگر این که با رعایت احتیاط به خاطر نور خورشید از تلسکوپ مناسب استفاده شود. چرا که در صورت انحراف لوله تلسکوپ به سمت خورشید در هنگام رصد موجب آسیب جدی به چشم رصدگر خواهد شد.

محاسبات برای مختصات رصدخانه دانشگاه کاشان به شرح زیر می باشد:

نخستین لحظه پنهان شدن نخستین بخش سیاره هرمزد (مشتری) در پشت ماه  ( تماس اول ) : ساعت 5 و 46 دقیقه و 15 ثانیه  بامداد یک شنبه
نخستین لحظه پنهان شدن کامل سیاره هرمزد در پشت ماه  ( تماس دوم ) : ساعت 5 و 47 دقیقه و 57 ثانیه بامداد
لحظه میانی اختفا ( میانه اختفا ) : ساعت 6 و 18 دقیقه و 52 ثانیه صبح روز یک شنبه 25 تیر 1391
نخستین لحظه پدیدار شدن نخستین بخش سیاره هرمزد از پشت ماه ( تماس سوم ) : ساعت 6 و 49دقیقه و 36 ثانیه صبح روز یک شنبه 25 تیر 1391
نخستین لحظه پدیدار شدن کامل سیاره هرمزد از پشت ماه ( تماس چهارم ) : ساعت 6 و 51 دقیقه و 30 ثانیه صبح روز یک شنبه 25 تیر 1391
کل مدت اختفا : حدود 1 ساعت و 05 دقیقه و 15 ثانیه است.
مدت پنهان شدن کامل سیاره در پشت ماه : حدود 1 ساعت و 01 دقیقه و 39 ثانیه به طول می انجامد.

تفاوت زمان بین تماس اول و دوم با زمان بین تماس سوم و چهارم به دلیل بیضوی بودن سیاره مشتری و عمود نبودن راستای محور سیاره بر میسر اختفا می باشد.

لحظه اختفای قمرهای این سیاره به ترتیب زیر می باشد:

اختفای قمر اروپا : ساعت 5 و 40 دقیقه و 36 ثانیه
اختفای قمر آیو : ساعت 5 و 43 دقیقه و 38 ثانیه
اختفای قمر گانیمید :  ساعت 5 و 55 دقیقه و 32 ثانیه
اختفای قمر کالیستو : ساعت 6 و 01 دقیقه و 35 ثانیه

بنابراین دو قمر اروپا و آیو قبل از سیاره از دید ناظران زمینی پنهان می شوند و قمرهای گانیمید و کالیستو پس از سیاره اصلی پنهان می شوند. به همین ترتیب نیز از پشت ماه پدیدار می شوند. اما چون لحظه پایان اختفا آسمان کاملا روشن شده است رصد قمرها حتی با تلسکوپ میسر نیست. محاسبات فوق برای اکثر نقاط ایران با تقریب خوبی قابل استفاده است. از آنجا که در این روز سپیده دم یا همان لحظه اذان صبح  به افق کاشان در ساعت 4 و 24 دقیقه و 52 ثانیه و طلوع خورشید در ساعت 6 و 05 دقیقه و 35 ثانیه است. لحظات اولیه اختفا در کاشان و بسیاری از نقاط ایران مخصوصا نواحی غربی به وضوح مشخص است. در هنگام اختفای سیاره هرمزد، سیاره ناهید نیز در نزدیکی ماه و کمی با زاویه  ارتفاع پایینتر بصورت ظاهرا یک ستاره درخشان دیده می شود. در صورت رصد با تلسکوپ، در لحظه آغاز اختفا لکه بزرگی ناشی از یک گردباد با ابعاد حدود سه برابر سیاره زمین که بر روی سیاره هرمزد یا مشتری است و به آن چشم مشتری می گویند قابل مشاهده است.

در تصویر زیر لحظاتی قبل از آغاز اختفا با بزرگتر نشان داده سیاره هرمزد یا همان مشتری شبیه سازی شده است:

گردآوری و نگارش: ایرج صفایی