انجام محاسبات و طراحی نجومی ساعت آفتابی پارک ائل گلی تبریز با قطر ۱۳ متر و قابلیت نمایش ساعت رسمی ایران توسط آقای ایرج صفایی کارشناس رصدخانه دانشگاه کاشان. مجری این طرح آقای مسعود نجفی بوده و به سفارش سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری تبریز ساخته شده است.

ساعت آفتابی افقی پارک ائل گلی تبریز به عنوان بزرگترین ساعتهای آفتابی ناحیه شمال غرب کشور و یکی از بزرگترین ساعتهای آفتابی ایران طراحی و ساخته شد. این ساعت آفتابی برای عرض جغرافیایی 38 درجه و 1 دقیقه و 23 ثانیه شمالی و طول جغرافیایی 46 درجه و 22 دقیقه و 9 ثانیه شرقی محاسبه و طراحی شده است. معمولا ساعتهای آفتاب تنها قابلیت نمایش ساعت خورشیدی محلی را دارند. از آنجا که طول جغرافیایی تبریز حدود 6 درجه با نصف النهار مبنای ساعت رسمی ایران تفاوت دارد. ساعتهای آفتابی معمولی در این شهر زمان خورشیدی را با حدود 24 دقیقه زمانی تفاوت نسبت به ساعت رسمی ایران نشان می دهد. اما محاسبات این ساعت آفتاب بنا بر درخواست شهرداری تبریز طوری انجام گرفته است که بتواند ساعت رسمی ایران را نمایش دهد. این قابلیت شاید برای نخستین بار در ایران لحاظ گردیده شده باشد. از دیگر کاربردهای این ساعت می توان به قابیلت نمایش تقویم بر اساس گاهشماری ایرانی اشاره نمود. البته این قابلیت در دیگر ساعتهای آفتابی طراحی شده توسط آقای ایرج صفایی همچون ساعت آفتابی دانشگاه پیام نور آران و بیدگل و ساعت آفتابی میدان جلفای اصفهان نیز لحاظ گردیده است. در این قابلیت از تغییرات زاویه میل خورشید در طول سال برای تشخیص تقویم استفاده شده است. کاربرد سوم این ابزار نجومی قابلیت تعیین نیمروز یا لحظه اذان ظهر به افق تبریز است. از آنجا که ساعت آفتابی پارک ائل گلی تبریز ساعت رسمی را نشان می دهد لذا ساعت 12 رسمی منطبق با اذان ظهر به افق تبریز نیست. بنابراین با محاسبات مشخصی این  قابلیت اضافه شده است. قابلیت تشخیص دقیق سمت شمال و درنتیجه جهت یابی با دقت بالا در محل ساعت کاربرد چهارم آن می باشد. کاربرد پنجم ساعت تعیین دقیق سمت قبله در محل ساعت آفتابی است که به پیشنهاد آقای نجفی مجری طرح توسط اقای ایرج صفایی در طرح گنجانده شد. البته قابلیتهای دیگری نیز توسط طراح برای کاربرد در روز یا شب برای این سازه نجومی طراحی شده بود. اما بنا به دلایلی از طرف مجری طرح اعمال نگردید. طراحی معماری و ساخت سازه را آقای نجفی با دقت و حوصله بسیار زیادی به انجام رسانده اند. طوری که این سازه هم در روز و هم در شب نظر علاقمندان را به خود جلب نماید. طوری که گرچه کاربردهای نجومی در شب در آن اجرا نشده ولی نورپردازی ویژه می تواند منظره ای چشم نواز برای بیننده در شب ایجاد نماید.
 روش استفاده از ساعت،جدول تعدیل زمان، نام محاسبه کننده و طراح نجومی، طراح معماری و سازنده ساعت قرار است در کنار این سازه نصب گردد.


ساعتهای آفتابی سازه ها یا ابزارهای نجومی هستند که قرنها بشر برای تشخیص زمان از آنها استفاده می نمود. باز طراحی و ساخت چنین سازه هایی می تواند علاوه بر جنبه زیبایی شناختی و آموزشی، می تواند به عنوان تزیین و تکمیل مبلمان شهری به کار برود، همچنین می تواند گویای سابقه درخشان ایران در عرصه نجوم جهانی باشد.

برای مشاهده بهتر تصاویر ابتدا آنها را ذخیره نمایید

محاسبه کننده و طراح ساعت آقتابی در سمت چپ و سازنده آن در سمت راست در مراحل ساخت سازه


ایرج صفایی تاکنون فعالیتهای زیادی در زمینه احیای ارزشهای نجوم قدیم ایران انجام داده اند که بخشی از آنها مربوط به طراحی و ساخت ساعتهای آفتابی است. در زیر به نمونه هایی از آنها اشاره شده است:

محاسبات و طراحی ساعت آفتابی دانشگاه پیام نور آران و بیدگل

محاسبات و طراحی ساعت آفتابی میدان جلفای اصفهان

محاسبات و طراحی و ساخت ساعت آفتابی استوانه ای

محاسبات و طراحی و چاپ ساعت آفتابی با مختصات رصدخانه دانشگاه کاشان