بازگشت ساعت آفتابی به روستاهای ایران

محاسبات، طراحی و ساخت ساعت آفتابی افقی با قابلیت نمایش ساعت رسمی ایران در روستای استرک کاشان توسط ایرج صفایی، کارشناس رصدخانه دانشگاه کاشان

۰۵ اسفند ۱۳۹۳ | ۰۰:۰۰ کد : ۷۸۹۳ ساعت آفتابی

تعداد بازدید:۲۰۳۸

در روز سه شنبه پنجم اسفند 1393 همزمان با روز بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی، ستاره شناس و فیلسوف بزرگ ایرانی و روز مهندس ساعت آفتابی روستای استرک رونمایی شد.
امروزه در تمام دنیا، ساعتهای آفتابی قدیمی مایه افتخار جوامع است. گرچه با توسعه ساعتهای دیجیتالی، کاربرد ساعتهای آفتابی کمرنگ شده است، اما نمادی از رشد فرهنگی هر منطقه به شمار می آیند. بنابراین سعی می شود تا در مکانهای عمومی نمونه هایی از ساعتها را ساخته و اصول کارکرد آن احیا کرده و آموزش دهند. در بسیاری از نقاط دنیا ساعتهای خورشیدی به نوعی جاذبه گردشگری تبدیل شده است. این ابزار سنتی نه تنها جنبه آموزشی و زیبایی شناختی دارد، بلکه با نگاهی هوشمندانه، توجه انسان امروزی را به استفاده بیشتر از انرژی خورشیدی جلب می نماید.
ساعتهای آفتابی بر اساس نوع شاخص و صفحه ساعت به چند دسته تقسیم می شود. این ابزارها معمولا ساعت خورشیدی محلی را نشان می دهد. ساعت آفتاب روستای استرک(Estark) کاشان از نوع افقی است. این ساعت برای طول جغرافیایی 51 درجه و 14 دقیقه و 22 ثانیه شرقی و عرض جغرافیایی 34 درجه و 1 دقیقه و 11 ثانیه شمالی طراحی شده است. اسکلت ساعت از جنس فولاد با صقحه ای از جنس فلز استیل بر روی مربعی به طول ظلع یک متر که خطوط و نوشته ها بر روی آن حکاکی شده است. محاسبات آن به گونه ای انجام گرفته است که بتواند ساعت رسمی ایران را نشان دهد. دیگر کاربرد آن قابلیت تعیین نیمروز یا همان لحظه اذان ظهر به افق محل استقرار آن یعنی پارک روستای استرک است. قابلیت نمایش تقویم بر اساس گاهشماری ایرانی، بصورت منحنی هایی بر روی صفحه ساعت از دیگر کاربردهای آن است. همچنین جهت نمای قبله بر روی صفحه ساعت حک شده است.
تزئینات روی صفحه ساعت از نقوش باستانی ایران یعنی نقوش مفرغهای لرستان و سازه های تخت جمشید است. با توجه به اینکه فرش کاشان یکی افتخارات منطقه است، در کناره ساعت از نقوش اسلیمی برگرفته از فرش کاشان با فلز برنج بصورت مشبک بهره گرفته شده و در حاشیه پایین صفحه نیز از تزئینات فولادی فرفوژه استفاده شده است. صفحه راهنمای استفاده از ساعت با توضیحاتی درباره کارکرد و جدول تعدیل زمان درون قابی در بین تزئینات فولادی جای گرفته است.
پیشنهاد اولیه ساخت ساعت آفتابی در روستاهای کاشان ابتدا از طرف آقای فردوسی نژاد مدیر فنی بخشداری مرکزی کاشان مطرح شد. پیگیری های ایشان و استقبال و حمایتهای آقای فلاح، دهیار استرک موجب شد تا این ابزار نجومی که زمانی در اکثر روستاهای ایران نمونه های ساده شده آن بصورت شاخص نیمروز استفاده می شده بار دیگر به یکی از روستاهای این کهن دیار باز گردد.
کاشان با سابقه چند هزار ساله یکی از قدیمی ترین تمدنهای جهان را در خود پرورده است. قطعا در قدیم نمونه هایی از ساعت آفتابی یا شاخص اذان ظهر در این شهر وجود داشته و حتی گفته می شود یک شاخص اذان ظهر در مسجد بازار کاشان وجود داشته است. همچنین در میدان سنگ کاشان و روبروی مسجد میرعماد یکی از پیچیده ترین ابزارهای مکانیکی قدیمی، ساخته محمد مخترع اصفهانی بوده که مایه تعجب اروپائیان بوده است. اما امروزه ساعت آفتابی روستای استرک، نخستین و تنها ساعت آفتابی ساخته شده در شهرستان کاشان است. امید است تا بتوانیم با ساخت چنین نمادهای علمی فرهنگی، جایگاه فرهنگ غنی میهن را به نسل های آینده گوشزد نماییم.
آقای ایرج صفایی کارشناس رصدخانه دانشگاه کاشان کلیه مراحل محاسبه، طراحی و اجرای این ساعت را در حدود سه ماه انجام داده و تا پایان آبان 1393 ساخت آن تکمیل نمود. ایشان بیش از 16 سال است که به مطالعه، طراحی و ساخت ابزارهای نجوم قدیم پرداخته است. انجام محاسبات و طراحی کیت ساعت آفتابی با مختصات رصدخانه دانشگاه کاشان، محاسبات، طراحی و همکاری در اجرای ساعت آفتابی دانشگاه پیام نور آران و بیدگل، محاسبات و طراحی ساعت آفتابی میدان جلفای اصفهان و بالاخره محاسبات و طراحی ساعت آفتابی پارک ائل گلی تبریز بخشی از فعالیتهای این دوستدار آسمان در جهت احیای دانش با سابقه نجوم ایران است.