طراحی و انتشار کیت آموزشی استرلاب توسط ایرج صفایی کارشناس رصدخانه دانشگاه کاشان

همزمان با سال جهانی نجوم کیت آموزشی استرلاب مسطح توسط ایرج صفایی ، کارشناس رصدخانه دانشگاه کاشان طراحی و  ساخته شد و با حمایت معاونت پژوهشی این دانشگاه منتشر گردید.

توجه به پیشینه درخشان علمی ایران خصوصا دانش اخترشناسی باستانی ایران نتنها می تواند به شناخت هویت تاریخی این سرزمین کمک کند، بلکه انگیزه خوبی در بین جوانان ایجاد می کند. تا در راه توسعه علمی محکم تر قدم بردارند. از آنجا که استرلاب مهم ترین ابزار نجوم قدیم به حساب می آید . به وسیله آن علاوه بر اندازه گیری های نجومی و مهندسی ، نسبت به پردازش اطلاعات نیز اقدام می نموده اند. بنابراین در بین مردم عادی زمان قدیم وسیله عجیبی به شمار می رفته است. اما در زمان حاضر استفاده مستقیم از این ابزار منسوخ شده و عموما کاربری های موهومی برای این ابزار متصور می شوند. لذا بر آن شدیم تا علاوه بر انجام فعالیت های پژوهشی در زمینه ابزارهای نجوم قدیم نمونه هایی از آن را برای استفاده عموم مردم  بصورت ساده شده تهیه و در دسترس علاقمندان قرار دهیم.

کیت آموزشی تهیه شده شامل یک استرلاب مقوایی مسطح است. که برای عرض جغرافیایی 34 درجه شمالی ( عرض جغرافیایی رصدخانه ) طراحی شده است. ولی با تقریب خوبی در بسیاری از مناطق ایران قابل استفاده است. و نیز راهنمای استفاده از آن که اطلاعت خوبی در رابطه با تاریخچه، ساختار و چگونگی کاربرد این بزرار در اختیار علاقمندان قرار می دهد.

استرلاب مسطح طراحی شده شامل شبکه ای از خطوط ارتفاع با فاصله پنج درجه و خطوط سمت با فاصله ده درجه می باشد. و در طراحی شبکیه یا صفحه عنکبوتی آن موقعیت 28 ستاره بر اساس مختصات آنها در سال 1388 خورشیدی درج گردیده است. در روی صفه خطوط ساعات معوج، زمان سپیده و زمان مغرب رسم گردیده است. و در پشت استرلاب خطوط جیپ( سینوس )، خطوط ساعات معوجه، خطوط سمت قبله در بعضی از شهرهای مهم ایران و خطوط غایت ارتفاع خورشید در عرضهای جغرافیایی مختلف در نیمه بالایی رسم شده است. در نیمه پایینی جدول تطبیق تقویمها، خطوط ظل اصابع  و اقدام( تانژانت و کتانژانت ) درج گردیده است.

در راهنمای استفاده از استرلاب،  تاریچه ، ساختار و نامگذاری قطعات و چگونگی طراحی استرلاب توصیف شده است. سپس دوازده مورد از کاربردهای اولیه این ابزار به  شرح زیر توضیح داده شده است.

1-اندازه گیری زاویه ارتفاعی

2- تعیین موقعیت اجرام سماوی

3-محاسبه زمان طلوع،غروب یا رسیدن به خط نصف النهار برای خورشید یا هرجسم سماوی دیگر

4-تعیین ساعت شبانه روز

              الف- تعیین ساعات مستوی

              ب- تعیین ساعات معوج به وسیله صفحه روی استرلاب

              ج- تعیین ساعات معوجه با استفاده از ربع ارتفاع (ربع سینوسها)

5- تعیین اوقات شرعی

6- تعیین مختصات سماوی اجرامی غیر از خورشید و ستارگان

7-  جهت یابی به وسیله استرلاب

8- قبله یابی به وسیله استرلاب

9- تعیین حداکثر زاویه ارتفاع خورشید( غایت ارتفاع) در هر روز از سال در کلیه عرضهای جغرافیایی ایران

10- تعیین جیپ (سینوس) زاویه های از صفر تا نود درجه

11- تطبیق تقویم ها

12-کاربردهای مهندسی استرلاب

این مجموعه توسط ایرج صفایی کارشناس رصدخانه دانشگاه کاشان طراحی و ساخته شده است . از جمله اقدامات ایشان در این زمینه می توان به موارد زیر اشاره نمود:

طراحی و ساخت استرلاب زرقاله

طراحی و ساخت استرلاب زورقی

طراحی و ساخت استرلاب مسطح

برگزاری کارگاه های آموزشی مختلف با موضوع استرلاب و ساعت آفتابی

طراحی چاپ و انتشار ساعت آفتابی افقی

طراحی و نظارت بر اجرای بزرگترین ساعت آفتابی مدل سیاره ای ایران توسط یکی از دانشجویان

راه اندازی مرکز بایگانی ، پژوهش و نشر میراث علمی جمشید کاشانی

نگارش خودآموز کار با استرلاب