بامداد چهار شنبه ۱۷ خرداد ۱۳۹۱ سیاره ناهید از روبروی خورشید گذر می کند.

قرار گرفتن تقریبی مدار سیارات به دور خورشید، در یک صفحه موجب می شود که گاهی این سیارات در یک راستا قرار گرفته و اختفا یا گذر رخ بدهد. البته پدیده گذر تنها از دید سیاره ای که شعاع مدار بزرگتری دارد قابل مشاهده است. بنابراین ساکنان زمین می توانند هر از چندگاهی شاهد پدیده گذر سیاره تیر یا ناهید از مقابل خورشید باشند. در این بین با توجه به بزرگتر بودن اندازه ظاهری سیاره ناهید نسبت به تیر، پدیده گذر ناهید را جذاب تر می نماید. هرچند به نسبت جذابیت پدیده گذر ناهید، به همان نسبت نیز این پدیده نادرتر است. تا جایی که در حدود چهارصد سال اخیر این پدیده تنها 6 بار رخ داده است.
بر اساس بررسی های آقای هادی طباطبایی و خانم طلیعه محمدی ظاهرا نخستین گزارش رصد گذر ناهید با چشم غیر مسلح از طرف ابن سینا در کتاب شفا آورده شده است. اما کاملا تثبیت نشده، چراکه ابن سینا صرفا به متنی کوتاه در کتاب خود بسنده کرده و شرح رصد را ارائه ننموده است. ولی محاسبات نشان می دهد با توجه به شرایط رخداد گذر ناهید در طول عمر ایشان این پدیده از ایران قابل مشاهده بوده است. در تصویر زیر شرح این پدیده از متن کتاب شفا آورده شده است.

پس از آن اروپائیان با تلسکوپ اقدام به رصد این پدیده نموده اند. نخستین رصد این پدیده بوسیله تلسکوپ در ایران در شهر اصفهان و در سال 1253 خورشیدی (1874 میلادی) انجام گرفته است. آخرین بار که این پدیده در ایران رصد شده مربوط به خرداد 1373 می باشد. و پس از گذر سال 1391 ، نخستین گذر در سال 1496 یعنی 105 سال دیگر رخ خواهد داد.

در مورد گذر ناهید 17 خرداد 1391 بر اساس ساعت رسمی ایران ( با در نظر گرفتن ساعت تابستانی ) زمان بندی گذر به قرار زیر است :


نخستین لحظه قرار گرفتن نخستین بخش سیاره ناهید در مقابل خورشید  ( تماس اول ) : ساعت 2 و 39 دقیقه و 38 ثانیه  بامداد چهار شنبه
نخستین لحظه قرار گرفتن کامل سیاره ناهید در مقابل خورشید  ( تماس دوم ) : ساعت 2 و 57 دقیقه و 34 ثانیه بامداد چهار شنبه
لحظه میانی گذر ( میانه گذر ) : ساعت 5 و 59 دقیقه و 36 ثانیه صبح روز چهار شنبه 17 خرداد 1391
آخرین لحظه قرار گرفتن کامل سیاره ناهید در مقابل خورشید ( تماس سوم ) : ساعت 9 و 01دقیقه و 39 ثانیه صبح روز چهار شنبه 17 خرداد 1391
لحظه گذر آخرین بخش سیاره ناهید از مقابل خورشید ( تماس چهارم ) : ساعت 9 و 19دقیقه و 35ثانیه صبح روز چهار شنبه 17 خرداد 1391
کل مدت گذر حدود 6 ساعت و 40 دقیقه است.

با توجه به اینکه لحظه طلوع خورشید در کاشان در روز 17 خرداد در ساعت 5 و 53 دقیقه و 46 ثانیه است. بنابراین در کاشان از دقایقی قبل ار لحظه میانی گذر، رصد این پدیده میسر است. یعنی در تمامی نقاط ایران همزمان با طلوع خورشید، پدیده گذر  حتی بدون تلسکوپ با چشم و البته فیلتر مخصوص قابل مشاهده است. لازم به ذکر است که مشاهده خورشید در هر موقع از سال بدون استفاده از عینکهای رصد خورشیدگرفتگی زیان آور است. بدیهی است که در زمان خورشیدگرفتگی و گذر ، کنجکاوی موجب می شود که انسان بیشتر به خورشید نگاه کند. وگرنه فرق خاصی با زمانهای دیگر ندارد. بنابراین سفارش می شود حتما هنگام رصد از فیلتر مطمئن استفاده کنید.

در تصویر زیر با طرح مسیر گذر سیاره ناهید از روبروی خورشید، کلیه مراحل گذر و زمان آنها به زمان جهانی نشان داده شده است.
این پدیده از بسیاری از نقاط کره زمین به جز مناطقی از آمریکای جنوبی،  جنوب و غرب آفریقا قابل مشاهده است. اما بهترین منطقه برای رصد کامل این پدیده در ژاپن، شرق آسیا و شرق قاره اقیانوسیه است.

گردآوری و نگارش: ایرج صفایی