پیشنهاد اندازه گیری اختلاف طول جغرافیایی در نقاط مختلف ایران بزرگ همزمان با ماه گرفتگی شامگاه ۵ امرداد ۱۳۹۷

ابوریحان بیرونی حدود هزار سال قبل، از این روش برای تعیین اختلاف طول جغرافیایی شهرها استفاده کرده و روش کار خود را در کتاب "تحدید النهایات الاماکن" شرح داده است. از آنجا که ماه گرفتگی تقریبا برای تمامی ساکنان زمین در یک زمان رخ می دهد، اگر زمان محلی هریک از رصدگران در هریک از مراحل گرفتگی مشخص شود، اختلاف زمان محلی برابر با اختلاف ساعت خواهد بود. اما به ازای هر یک ساعت اختلاف زمانی دو نقطه بر روی کره زمین معادل 15 درجه اختلاف طول جغرافیایی است و هر چهار دقیقه اختلاف زمان محلی معادل یک درجه طول جغرافیایی است.
برای تعیین زمان محلی باید زمان سنج را بر اساس زمان نیمروز یا همان لحظه اذان ظهر به افق محل استقرار رصدکننده تنظیم کرد. برای تعیین دقیق نیمروز یا لحظه اذان ظهر محلی باید خورشید دقیقا در راستای شمال و جنوب قرار گیرد. اگر راستای دقیق شمال و جنوب مشخص نیست می توان از روش دایره هندیه (یا دایره هندی) برای تعیین راستای شمال و جنوب استفاده کرد.
روش کار: در چند روز آینده که تا ماه گرفتگی باقی مانده است، ابتدا راستای دقیق شمال و جنوب را مشخص کنید. سپس در روزهای بعدی آن راستا را بررسی  و در صورت نیاز اصلاح کنید. از نمیروز روز جمعه زمان سنج خود را تنظیم کنید. زمان وقوع هریک از مراحل تماس اول تا چهارم را بر حسب زمان محلی اندازه گیری و ثبت کرده و لحظه میانه گرفتگی را بدست آورید. اختلاف زمان بدست آمده مربوط به محل رصد خود را با دیگر گروهها مشخص کرده و بر پایه اختلاف ساعت، اختلاف طول جغرافیایی را چنان که در قسمت قبل توضیح داده شد بدست آورید. می توانید نتایج خود را با نتایج حاصل از دستگاههای امروزی مقایسه و دقت خود را ارزیابی نمایید.

این روش بدون نیاز به تجهیزات امروزی قابل انجام است و نیازی به ثبت ساعت جهانی ندارد. درواقع روشی ساده برای پیگیری انداره گیری های نجومی در نجوم قدیم است. با توجه به دقت قابل رصد پدیده ماه گرفتگی، در این روش از اثر اختلاف منظر چشم پوشی کرده ایم.

نگارش: ایرج صفایی