آشنایی با آقای حبیب اله طریحی پیشکسوت نجوم آماتوری منطقه کاشان به قلم خود ایشان

حبیب اله طریحی هستم، دبیر بازنشسته علوم و فیزیک مدارس کاشان

از کودکی توجه خاصی به ستارگان و سیارات داشتم و کنجکاوی من در این مورد بسیار زیاد بود. همانطور که می دانید در آن زمان امکانات امروزی وجود نداشت و اکثر خانه های قدیمی از خشت و گل بود و در تابستانها که کولر نبود اکثر مردم در مناطق کویری روزهای گرم سال را در زیرزمین خانه ها سپری می کردند و شبها را روی پشت بام تا صبح می خوابیدند. امروزه به دلیل افزایش جمعیت و تولید اتومبیل ها و کارخانه ها که اکثرا با سوخت های فسیلی کار می کنند، غبار و گازهای گلخانه ای و از آن مهم تر آلودگی نوری زیادی در آسمان شهرها وجود دارد. اما در آن زمان این چنین نبود. آسمان بسیار پرستاره دیده می شد. بطوری که ستارگان قدر 5 و 6 هم در شهرهای متوسطی چون کاشان به خوبی دیده می شدند. گفتنی است روشنایی ظاهری ستارگان با یک عدد نشان داده می شود. هرچه عدد کوچکتر باشد ستاره درخشان تر و هرچه عدد بزرگتر باشد ستاره کم نورتر به نظر می رسد. مثلا ستاره قطبی قدری برابر 2 دارد و پر نورترین ستاره آسمان به نام شباهنگ(یا شِعرای یمانی) قدری برابر با 1/6- دارد.

در دبیرستان به کتابهای آیزاک آسیموف روسی با ترجمه فارسی دست یافتم که خواندن آنها برایم بسیار جذاب و جالب بود و بسیاری از مجهولات ذهنم را در آن کتابها یافتم. به عنوان مثال بسیار مشتاق بودم بدانم چگالی ستارگان چقدر است؟ جرم هر سانتیمتر مکعب از هر جسم را چگالی آن جسم می گویند. کره زمین دارای میانگین چگالی 5/5 است. یعنی جرم یک سانتیمتر مکعب زمین 5/5 گرم است. برایم بسیار شگفت انگیز بود که دانستم ستارگانی وجود دارند که چگالی آنها چند میلیون برابر زمین است. یعنی یک سانتیمتر مکعب از آنها چند میلیون گرم وزن دارند. حتی چگالی بعضی از آنها چند میلیون تن بر سانتیمتر مکعب است! در آن کتابها یافتم که نور بعضی از ستارگان سالها طول می کشد تا به زمین برسد. نور بعضی از کهکشانها میلیاردها سال در راه است تا به زمین برسد و یا نور بعضی هنوز به ما نرسیده است. سرعت نور 300 هزار کیلومتر بر ثانیه است. بنابراین نور می تواند در یک ثانیه 300 برابر فاصله تهران تا مشهد را طی کند. دانستم که نزدیکترین ستاره به منظومه شمسی 4 سال و نزدیکترین کهکشان به ما بیش از 2 میلیون سال طول می کشد تا نورش به زمین برسد و این نوری که ما از ستارگان و کهکشانها مشاهده می کنیم، نور الان آنها نیست.

همه رویدادهای فضایی برایم جذاب و شگفت انگیز بود. اولین باری که سطح ماه و قمرهای سیاره مشتری و حلقه های زحل را با با تلسکوپ دیدم برایم حیرت انگیز و هیجان آور بود. اوج هیجان من فرود آپولو 11 در سطح کره ماه و پا گذاردن نیل ارمسترانگ آمریکایی به سطح ماه بود.

با اینکه در دبیرستان اغلب شاگرد ممتاز بودم لیکن هنگام کنکور سراسری پدرم را در سانحه اتومبیل از دست دادم و نتوانستم در رشته مورد علاقه ام ادامه تحصیل بدهم. با این حال 3 مدرک دانشگاهی اخذ کردم(مکانیک، جغرافیا و در آخر کارشناسی تکنولوژی آموزشی) و برای استخدام سر از تدریس در مدارس کرج در آوردم. اطلاعات و علاقه خودم را در نجوم به دانش آموزانم منتقل کردم و با کمک دانش آموزان چند تلسکوپ از نوع گالیله ای و بازتابی نیوتونی ساختیم. بعضی از شاگردانم هم اینک تدریس نجوم را در کنار تدریس خود دارند.
به کاشان که منتقل شدم علوم و فیزیک تدریس می کردم و در کنار آن فعالیت نجومی هم داشتم. مثلا در مدارسی چون تیزهوشان، دهخدا و اباذر که تدریس داشتم بیش از 20 تلسکوپ و دستگاه اسلاید با کمک بچه ها ساختیم. گاهی شبها دانش آموزان و معلمان را برای رصد شبانه به روستاهای اطراف کاشان یا به اردوگاه لقمان حکیم در نزدیکی قمصر کاشان می بردم. در کانون جوانه ها و کانون الزهرای کاشان آسمان نمای آموزشی راه اندازی کردم و اطلاعات نجومی خودم را در اختیار دانش آموزان مدارس مختلف اعم از دختر و پسر قرار می دادم. تا اینکه رویداد مهمی در کاشان رخ داد و آن مهم این بود که به همت دانشگاه کاشان رصدخانه ای در نیاسر کاشان ساخته و توسط آقای صفایی راه اندازی شد. از زمان دایر شدن این مجموعه نتنها علاقمندان منطقه کاشان بلکه مشتاقان فراوانی از کل ایران از وجود این رصدخانه بهرمند می شوند.

در پایان باید بگویم که شگفتیها و رازهای کیهان بسیار زیاد است که علم بشر قادر نیست به همه آنها پاسخ بدهد. مثلا وقتی دانشمندان می گویند تعداد ستارگان عالم هستی حتی از دانه های شنهای کره زمین هم بیشتر است و بلافاصله می گویند بیشتر جهان خالی از ستاره است، بزرگی و عظمت کیهان برایمان بیشتر تجلی پیدا می کند. همچنین اخیرا اعلام شده که بیشتر جرم عالم ماده تاریک است(نه فقط جرم ستاره و سیاره) که شگفتنی به اوج می رسد. برای من و امثال من این سوالات پیش می آید که قبل از انفجار بزرگ(بیگ بنگ) چه بوده است؟ هدف از پیدایش جهان چیست؟ و سوالاتی نظیر آن که بنده هرگز به جواب آن نرسیده ام.

نگارش: حبیب اله طریحی