چکیده سخنرانی ایرج صفایی در همایش دانشجویی تاریخ نجوم در دانشگاه آزاد اراک با موضوع "تاریخ نجوم در ایران"

نقش غیرقابل انکار دانشمندان ایرانی در پایه‌گذاری علم نجوم
 

مسئول رصدخانه دانشگاه کاشان بر نقش غیرقابل انکار دانشمندان ایرانی در پایه‌گذاری علم نجوم در جهان تاکید کرد.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) - منطقه مرکزی - همایش تاریخ نجوم به همت کانون دانشجویی نجوم دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک و با همکاری جامعه ستارگان پارسی با محوریت بازشناسی شکوه آسمان‌شناسی(نجوم) ایران، شناخت مشاهیر برجسته آسمان‌شناسی، معرفی رصدخانه‌ها و ابزارآلات کهن در دانشگاه آزاد اراک برگزار شد.

صفایی مسئول رصدخانه دانشگاه کاشان در نیاسر شهرستان کاشان در این همایش با اشاره به تاریخ و سابقه علم نجوم در ایران با تاکید بر نقش بی‌بدیل و غیرقابل انکار دانشمندان ایرانی در پایه‌گذاری این علم اظهار کرد: علم نجوم قدمتی کهن دارد و از نخستین زمانی که بشر با دیدن ماه و خورشید و ستارگان به دنبال کشف نشانه‌های آن پرداخت، علم نجوم پایه‌گذاری شد.

وی با بیان اینکه ایرانیان باستان علم نجوم را شاخه‌ای از ریاضی می‌دانستند و به جای پرداختن به ماهیت اجرام بیشتر به موقعیت و زوایای قرارگیری آن نسبت به ناظر توجه داشتند، افزود: در واقع به جای اخترشناسی، اخترسنجی می‌کردند در حالی که امروزه بیشتر ماهیت اجرام مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.

صفایی انتقال دانش نجوم باستان، افزایش دقت در اندازه‌گیری و محاسبات، ارائه نظریه حرکت وضعی زمین، گسترش و نوآوری در ساخت ابزارهای اندازه‌گیری و پردازش و... را از فعالیت‌های مهم در نجوم قدیم ایران دانست.

وی یکی از دلایل توجه ویژه به نجوم در دوران اسلامی را تعیین تقویم، اوقات شرعی و سمت قبله عنوان کرد که مستلزم مشاهدات و محاسبات دقیق نجومی است و گفت: در آن دوران از استرلاب و زیج(جدول‌های نجومی) استفاده می‌‌شد و زمان رصد ستارگان که از طریق محاسبات ریاضی به ‌دست می‌‌آمد را در این جدول می‌‌نوشتند و بر حسب آن نتیجه‌گیری می‌کردند.

مسئول رصدخانه نیاسر کاشان با اشاره به رصدخانه مراغه به عنوان معروف‌ترین و بزرگترین رصدخانه‌ جهان در قدیم که یکی از مهمترین و بزرگترین افتخارات ایران در علم نجوم است، آغاز پرداختن به علم نجوم پس از اسلام را در دوران مامون عباسی دانست و تصریح کرد: دوره حاکمیت مأمون عباسی اوج فعالیت‌های نجومی در ایران بود که در آن دستور تأسیس بیت‌الحکمه در بغداد و ترجمه متن های نجومی صورت گرفت.

وی افزود: پس از آن در دوران جلال الدین ملکشاه سلجوقی، خیام از جمله تاثیرگذارترین افراد در علم نجوم بوده و گاهشماری جلالی را بر اساس گاهشماری ایران باستان تدوین کرد. در دوره هلاکوخان، خواجه نصرالدین توسی با الگو برداری از خیام به ساخت رصدخانه مراغه دست زد و پایه‌گذاری مکتب مراغه و تدوین زیج ایلخانی و ابداع ابزارهای نجومی از اقدامات او در این دوران بود. همچنین با اشاره به ادامه پیشرفت علم نجوم در دوران الغ‌بیک به اهمیت این دوران پرداخت. چرا که نقش بسیار زیادی در عرصه علوم نجوم ایفا کرده و رصدخانه سمرقند بزرگترین سازه نجومی قدیمی ایران در این دوران است.

صفایی با اشاره به ثبات سیاسی دوران صفوی با اینکه ثبات سیاسی و مهیا بودن بسترها برای توسعه این علم ضروری بود، عنوان کرد: دانشمندانی همچون شیخ بهایی در آن دوران به علوم غریبه گرایش داشتند و علم نجوم در این دوران رو به افول رفت و علیرغم تلاش‌های منجمانی همچون عبدالغفار نجم‌الدوله تا دوران قاجار این شرایط ادامه داشت.

مسئول رصدخانه نیاسر کاشان در پایان با اشاره به اینکه امروزه علم نجوم آماتوری گسترش بسیار زیادی داشته است، اظهار کرد: در دوران پهلوی، آلینوش طریان، یوسف ثبوتی و احمدکیاست‌پور حرکت دوباره‌ای آغاز کردند و رصدخانه مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران و رصدخانه های شیراز و تبریز و در این دوران ساخته شد، اما کافی نبود.

صفایی به وضعیت کنونی علم نجوم در کشور پرداخت و گفت: در دوران حاضر نیز روند فعالیت‌ها ادامه یافته و رصدخانه‌های نیمه حرفه‌ای در برخی از دانشگاهها همچون دانشگاه کاشان و زنجان  ساخته شده است.

منبع: وبسایت خبرگزاری ایسنا - استان مرکزی (با اندکی ویرایش)

http://markazi.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=76823