حفاظت از میراث نجومی در معماریِ شهری، بازیابی نظام سویابی نجومی در شهر گور و میدان نقش‌جهان اصفهان
پایان‌نامه دکتری تخصصی آقای یاغش کاظمی رشته مرمت و معماری دانشگاه هنر اصفهان
با موضوع:
حفاظت از میراث نجومی در معماریِ شهری، بازیابی نظام سویابی نجومی در شهر گور و میدان نقش‌جهان اصفهان
استاد راهنما: دکتر غلامرضا کیانی ده‌کیانی از دانشگاه هنر اصفهان
استاد مشاور: ایرج صفایی مسئول رسدخانه دانشگاه کاشان
چکیده:
در طول تاریخ، آسمان و نجوم نقش مهمی در طراحی و ساخت بناها و محوطه‌های تاریخی داشته‌اند. با درک این ارتباطات نجومی، می‌توان به لایه‌های پنهان فرهنگی و تاریخی آثار معماری پی برد. اهمیت شناخت عمیق از لایه‌های مختلف دارایی‌های میراثی، در همۀ منشورها و دستورالعمل‌های بین‌المللی تأکید شده است. ارزیابی همه ارزش‌ها و اشراف تام بر وجوه مختلف شأنیت اثر برای تصمیم‌گیری درست در زمینه حفاظت و مرمت ضرورت دارد. هدف اصلی این پژوهش، حفاظت از میراث نجومی در معماری شهری است. شناخت و بازیابی ویژگیهای نجومی در محوطه‌های تاریخی مانند میدان نقش‌جهان اصفهان و شهر باستانی گور، برای حفظ ارزش‌های فرهنگی و تاریخی این دارایی‌ها ضروری است. بسیاری از حفاظت‌گران و به تبع آنها تصمیم‌سازان شهری به این ابعاد نجومی توجه نمی‌کنند، که می‌تواند منجر به مخدوش شدن و از دست رفتن این ویژگیهای ارزشمند شود. این تحقیق با ارزیابی و شناسایی دقیق این ویژگی‌ها، راهکارهایی برای حفظ و احیای آنها ارائه می‌دهد. پژوهش از دو بخش رهنمودهای حفاظتی و بازیابی نظام جهت‌یابی تشکیل شده و با ترکیب مطالعات کتابخانه‌ای، مشاهدات میدانی و تحلیل‌های نرم‌افزاری به تعمیم‌ها و رهنمودهای کلی دست یافته است. روش‌های اصلی تحقیق شامل «مطالعه موردی» و «تحلیل محتوا» است. محقق کوشیده است با بررسی و تحلیل اسناد و طرحهای مدیریتی چند سایت جهانی با اهمیت نجومی، به استخراج اصول و الگوهای کلی برای حفاظت از ویژگیهای نجومی بپردازد. به این دلیل، پژوهش دارای رویکرد کیفی است. در بخش مطالعات موردی، نگارنده سعی داشته است رابطه بین جهت‌گیری میدان نقش جهان با احکام نجومی و مکان‌یابی دروازه‌های شهر گور نسبت به موقعیت خورشید و سیارات را بررسی کند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که حفاظت از میراث نجومی نیازمند رویکردی جامع و چندبعدی است که شامل شناسایی و بازیابی دقیق ویژگیهای نجومی در آثار معماری و مناظر فرهنگی است. در مورد میدان نقش‌جهان اصفهان، ملاحظات نجومی‌ای که در طراحی این میدان به کار رفته‌اند، شناسایی و تحلیل شده و راهکارهای مؤثری برای حفاظت از این ارزش‌ها ارائه شده است. ویژگیهای نجومی شهر باستانی گور نیز شناسایی و بازیابی شدهاند و راهکارهای حفاظت از این ویژگی‌ها مورد بررسی قرار گرفته‌اند. این تحقیق به اهمیت شناسایی و درک ملاحظات نجومی در برنامه‌ریزی شهری و تدوین طرحهای مرمت معماری تأکید دارد، به‌گونه‌ای که نه تنها ساختارهای فیزیکی بلکه ارتباطات نجومی و هویت فرهنگی بناها نیز حفظ شوند. استراتژی‌های حفاظتی باید به نحوی توسعه یابند که یکپارچگی دارایی و ارتباط بین ساختار فیزیکی با نظام اتّجاهی نجومی تضمین شود.
کلید واژگان
میراث نجومی، هم‌ترازی نجومی، میدان نقش‌جهان، تنجیم، شهر ساسانی گور
PhD Thesis
Conservation of Astronomical Heritage in Urban Architecture
Identifying and Preserving Astronomical Alignments in the City of Gur and Naqsh-e Jahan Square
Supervisor:
Dr. Gholam-Reza Kiani Dehkiani
Advisor:
Iraj Safaei
By: Yaghesh Kazemi
2025
Abstract
Throughout history, the sky and astronomy have played a significant role in the design and construction of buildings and historical sites. Understanding these astronomical connections can reveal hidden cultural and historical layers of architectural works. The importance of having a deep understanding of the various layers of heritage properties has been emphasized in all international charters and guidelines. A comprehensive evaluation of all values and a complete awareness of the various dimensions of the significance of a site are essential for making informed decisions regarding its preservation and restoration.
The main goal of this research is the protection of astronomical heritage in urban architecture. Identifying and recovering the astronomical features in historical sites, such as Naqsh-e Jahan Square in Isfahan and the ancient city of Gur, is vital for preserving the cultural and historical values of these assets. Unfortunately, many conservators and, consequently, urban decision-makers overlook these astronomical dimensions, which can lead to the distortion and loss of these valuable features. This study, through accurate assessment and identification of these features, proposes strategies for their preservation and revitalization.
The research consists of two main sections: conservation guidelines and the recognition of astronomical alignment systems. It draws upon a combination of library research, field observations, and software-based analyses to derive general conclusions and guidelines. The main research methods include “content analysis” and “case study”. The researcher has sought to extract principles and patterns for the protection of astronomical features by examining and analyzing the management plans and documents of several World Heritage Sites with astronomical significance. Thus, the study adopts a qualitative approach. In the case studies section, the researcher investigates the relationship between the orientation of Naqsh-e Jahan Square and astrology, as well as the alignment of the gates of the city of Gur in relation to the positions of the sun and planets. The findings of this research indicate that the preservation of astronomical heritage requires a comprehensive, multidimensional approach that includes the accurate identification and recognition of astronomical features in architectural works and cultural landscapes. In the case of Naqsh-e Jahan Square, the astronomical considerations involved in its design are identified and analyzed, and effective preservation strategies are proposed for safeguarding these values. The astronomical features of the ancient city of Gur are also identified and recognized, and preservation measures for these features are discussed. This research emphasizes the importance of recognizing and understanding astronomical considerations in urban planning and architectural conservation projects, ensuring that not only physical structures but also the astronomical connections and cultural identity of buildings are preserved. Protective strategies must be developed in a way that guarantees the integrity of the property and the relationship between its physical structure and astronomical orientation system is preserved.
Keywords
Astronomical Heritage, Astronomical Alignment, Naqsh-e Jahan Square, Astrology, Sasanian City of Gur
تاکنون دو مقاله زیر در چهارچوب این پایانه منتشر شده است:
بازشناسی و بازخوانی ملاحظات نجومی در طرح‌اندازی میدان نقش جهان اصفهان
گاه‌نگاری شهرهای کهن با استفاده از سال‌یابی نجومی مطالعه موردی: تاریخ بنای شهر ساسانیِ گور