ابزارهای نجومی رصدخانه مراغه

ایرج صفایی

رصدخانه دانشگاه کاشان

چکیده

از آنجا که علم هیات بیشتر در مورد موقعیت و حرکت نسبی اجرام آسمانی بحث می کند. و کمتر به ماهیت و ساختار این اجرام می پردازد. لذا از چند هزار سال قبل تاکنون شاهد پیشرفت و تکامل ابزارهایی برای اندازه گیری و تحلیل موقعیت ستارگان و سیارات و دیگر اجرام بوده ایم. استرلاب یکی از این ابزارها است. که  ساخت انواع ربع در بین ابزارهای نجومی از روی آن الگوبرداری شده است. ربع ها یا کوادرانت ها  را ازنظر اندازه و کاربرد  می توان به دو دسته عمده تقسیم نمود. در یک دسته، ربع های ثابت و در  دسته دوم ربع های قابل حمل قرار می گیرند. در این مقاله در ابتدا انواع ربع های ثابت همچون ربع جداری (یا لبنه) ، سدس فخری ( که نوع تغییر شکل یافته ربع جداری است.) ، ذات الربعین (یا دو ربعی) ، ذات السمت و الارتفاع ،  سپس ربع های قابل حمل همچون ربع مقنطر ، ربع مجیب ( یا ربع دستور ) ، ربع ساعتی ، ربع آفاقی  بررسی شده ولی از ذکر ابزارهای دیگری که از تکامل ربع ها ساخته شده اند، مانند سکستانت و  اکتانت صرف نظر شده است. و در قسمت دوم به چگونگی طراحی و ساخت ابزاری که توسط نگارنده ساخته شده می پردازیم. که تلفیقی از سه ابزار یعنی  ربع مقنطر ، ربع مجیب و ربع ساعتی است.

ارائه شده توسط آقای صفایی از رصدخانه دانشگاه کاشان در همایش خواجه نصیر الدین طوسی بنیانگذار مکتب نجومی مراغه در روز دوشنبه 2 اسفند 1389